विश्वले आज अभूतपूर्व र द्रुत परिवर्तनको सामना गरिरहेको छ । परिवर्तनको एउटा महत्वपूर्ण विशेषता भनेको विकासोन्मुख देशहरूको सामूहिक उदयले गति लिइरहनु हो । विकासशील देशहरूको उदय तिनीहरूको सामूहिक आधुनिकीकरणमा आधारित र प्रबल रहेको छ ।
शान्ति, विकास र प्रगतिका लागि विकासोन्मुख देशहरूको आह्वानको जवाफमा मात्र नभई आधुनिकीकरण र मानवीयताका लागि सबै देशका जनताको आकाङ्क्षा पूरा गर्न ग्लोबल साउथको आधुनिकीकरणको बारेमा गहन छलफल जरुरी छ ।
ग्लोबल साउथमा अहिले आशा छ
पहिलो, ग्लोबल साउथमा अहिले आशा छ । ‘ग्लोबल साउथ’ शब्दको पहिलो र प्रमुख ‘दक्षिण’ आयाम छ । यद्यपि, ग्लोबल साउथमा ‘दक्षिण’ भौगोलिक शब्द होइन तर उदीयमान बजार र विकासशील देशहरूको लागि उपशब्द हो । यो समान ऐतिहासिक अनुभव, राजनीतिक खोज र विकास लक्ष्य भएका देशहरूको समुदायको पहिचान र प्रतिनिधि शब्द हो ।
यो शब्दको ‘वैश्विक’ आयाम पनि छ । यो विकासोन्मुख देशहरूको सामूहिक उदयको प्रमुख विश्वव्यापी प्रवृत्तिको प्रतीक हो । उनीहरूको एकता र आत्मनिर्भरताको बलियो चाहनालाई झल्काउँछ । ग्लोबल साउथका देशहरू कुनै समय विदेशी आक्रमण, उपनिवेशवाद, दमन र लुटपाटबाट पीडित थिए । यो शताब्दीमा विकसित परिवर्तनसँगै वर्षौँको सङ्घर्ष र कडा परिश्रमले गर्दा ग्लोबल साउथ बिस्तारै विश्व व्यवस्थामा सुधार ल्याउने र राजनीतिक स्वतन्त्रता, राष्ट्रिय कायाकल्प र अन्तर्राष्ट्रिय न्याय खोज्ने महत्वपूर्ण शक्ति बनेको छ ।
ग्लोबल साउथ नयाँ प्रकारको विश्वव्यापीकरणको अग्रणी च्याम्पियन हो । एकपक्षीयता, संरक्षणवाद र लोकप्रियतावादले आज आफ्नो कुरूप टाउको पालेका छन् । अन्य अर्थतन्त्रहरूबाट ‘ड्युपल’ गर्न ‘उच्च बारहरूसहितको सानो करेसाबारीहरू’ निर्माण गर्ने प्रयासहरू, उद्योग र आपूर्ति शृङ्खलाहरू तोड्ने र खेमा (ब्लक) द्वन्द्व व्यापक देखिएका छन् । विश्वव्यापीकरणले ठूला धक्काहरू भोगेको छ र हामीले पछाडि धकेल्न र उच्च विकासको प्रवृत्तिमा जान बाध्य हुनबाट जोगिनका लागि महत्वपूर्ण छनोटहरू गर्नुपर्छ ।
यस निर्णायक क्षणमा, ग्लोबल साउथका देशहरूले कठिनाइहरूको सामना गर्न रोजेका छन् । तिनीहरूले अभूतपूर्वरूपमा विश्वव्यापीकरणलाई अँगालेका छन् र यसको सामग्रीलाई समृद्ध बनाएर र यसको पहुँच विस्तार गरेर विश्वव्यापीकरण सुधार गर्न संयन्त्रहरू सुरु गरेका छन् । उनीहरूले विश्वव्यापीकरणका नियमहरूलाई थप व्यावहारिक र परिस्थितिहरूलाई थप अनुकूल बनाउन प्रयास गरेका छन् । यी प्रयासहरूको कारणले नै नयाँ प्रकारको विश्वव्यापीकरण जसमा धेरै विविध खेलाडीहरू समावेश छन् र सबैका लागि थप खुला, समावेशी र लाभदायक छन् । विश्वव्यापीकरण साँच्चै ग्लोबल साउथको रङ्गले रङ्गिएको छ ।
ग्लोबल साउथ विश्वव्यापी बहु–ध्रुवीयताको लागि बलको स्रोत हो । शीतयुद्धको अन्त्यपछि, विश्वव्यापी बहु–ध्रुवीयताको प्रवृत्तितर्फको मोडाइ र युगको बिचमा विकसित भएको छ । विश्वव्यापी आर्थिक र राजनीतिक परिदृश्यमा गहिरो परिवर्तन र विकासोन्मुख देशहरूको सामूहिक उदयसँगै ग्लोबल साउथले विश्व मञ्चमा ठूलो भूमिका खेल्ने महत्वपूर्ण अवसर पाएको छ ।
तथ्याङ्कअनुसार, ग्लोबल साउथ देशहरूको भूमि क्षेत्रले विश्वको कुलको ७० प्रतिशतभन्दा बढी ओगटेको छ र यसको संयुक्त जनसङ्ख्या र विगत २० वर्षमा विश्वव्यापी आर्थिक वृद्धिमा योगदानले विश्वको कुलको ८० प्रतिशत हिस्सा ओगटेको छ । तसर्थ, यो भन्न उचित छ कि ग्लोबल साउथ पहिले नै यसको आकार, जीवन शक्ति, विकास क्षमता र योगदानको हिसाबले बहु ध्रुवीयतालाई बढावा दिने सबैभन्दा गतिशील शक्ति भएको छ । वास्तवमा, ग्लोबल साउथको सामूहिक उदयले विश्वव्यापी राजनीतिक परिदृश्यलाई नयाँ आकार दिइरहेको छ ।
ग्लोबल साउथ अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्धमा बृहत् लोकतन्त्रलाई बढावा दिने प्रमुख शक्ति हो । वर्षौँदेखि, विश्व मञ्चमा ग्लोबल साउथको आवाज दबाइएको छ र विकासशील देशहरूको उचित सरोकारलाई सम्बोधन गरिएको छैन ।
अन्तर्राष्ट्रिय एजेन्डा र नियमहरू तय गर्ने अधिकारमा प्रभुत्व जमाउने केही परम्परागत शक्तिहरूले सधैँ आफ्नो स्वार्थलाई प्राथमिकता दिएका छन् । तिनीहरूको आधिपत्यवादी, दबदबा र धम्कीपूर्ण अभ्यासहरूले सामान्य अन्तर्राष्ट्रिय व्यवस्थालाई खलल पारेका छन् र अन्तर्राष्ट्रिय न्याय र निष्पक्षतालाई कमजोर बनाएका छन् । नयाँ परिस्थितिमा, अधिकभन्दा अधिक विश्वव्यापी दक्षिणी देशहरूले साम्राज्यवाद र उपनिवेशवादको वैचारिक र संस्थागत जुवा महसुस गरेका छन् र तिनीहरू रणनीतिक स्वायत्तता खोज्न, साँचो बहुपक्षीयताको अभ्यास गर्न र अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्धहरूमा बृहत्तर लोकतन्त्रको प्रवद्र्धन गर्न पहिलेभन्दा बढी दृढ छन् ।
यसो गर्नाले ग्लोबल साउथका देशहरूले अन्तर्राष्ट्रिय मञ्चमा ठूलो भूमिका खेलेका छन् र विश्वव्यापी शासन प्रणालीको सुधारमा नयाँ प्रेरणा थपेका छन् ।
ग्लोबल साउथले ठूलो सामूहिक बल हासिल गर्न आवश्यक
दोस्रो, आधुनिकीकरणलाई अगाडि बढाउनको लागि मिलेर काम गर्ने भनेको ग्लोबल साउथले एकताको माध्यमबाट ठूलो सामूहिक शक्ति प्राप्त गर्नैपर्छ । आधुनिकीकरणको अनुभूति ग्लोबल साउथका सबै देशहरूको साझा खोज हो । राम्रो संसार निर्माण गर्न, ग्लोबल साउथले आधुनिकीकरणलाई पछ्याउन र महसुस गर्न सँगै काम गर्नुपर्छ । तिनीहरूको उद्देश्य एक बलियो र आधुनिक ग्लोबल साउथ निर्माण गर्नु हो, ताकि सभ्यताको प्रगतिलाई अगाडि बढाउन र साझा भविष्यको साथ मानव समुदायको विकास गर्न सकियोस् । ‘कमजोरहरू कमजोर हुन्छन्’ भन्ने भनाइलाई गलत साबित गर्न ग्लोबल साउथले मिलेर काम गर्नुपर्छ ।
विभिन्न देशहरूको आधुनिकीकरण प्रक्रिया फरक छ । ग्लोबल साउथका देशहरू कुनै समय साम्राज्यवादी र उपनिवेशवादीहरूद्वारा शोषण, लुटपाट र दमनमा परेका र कमजोर जगका साथ तुलनात्मकरूपमा ढिलो गरी आफ्नो अर्थतन्त्रको विकास गर्न थालेका कारण तिनीहरू विश्वव्यापी आधुनिकीकरण प्रक्रियामा ढिलो गरी प्रवेश भएका छन् ।
न त निष्पक्ष न त तर्कसङ्गत अन्तर्राष्ट्रिय प्रणालीमा, उत्तर–दक्षिण विभाजन फराकिलो हुँदै गइरहेको छ, जसले धनी झन् धनी र गरिबहरू गरिब हुँदै जाने म्याथ्यु इफेक्टलाई पहिलेभन्दा धेरै सत्य साबित गर्छ । ग्लोबल साउथका देशहरूले यसलाई अझ विस्तृत र आधुनिकीकरण हासिल गर्नमा कठिनाइ पाउनेछन् । ग्लोबल साउथको लक्ष्य हासिल गर्न सकिँदैन यदि प्रत्येक देशले आफ्नै तरिकाले काम गर्दैन भने मिलेर काम गर्नु नै सही बाटो हो ।
ग्लोबल साउथको संयुक्त ब्यानरमा हामीले रणनीतिक सञ्चार र नीति पङ्क्तिबद्धतालाई सुदृढ गर्नुपर्छ, अवरोधहरू हटाउनुपर्दछ र आधुनिक ग्लोबल साउथ बजार निर्माण गर्न स्रोत, प्रविधि र अनुभवहरू साझा गर्नुपर्छ । अझ महत्वपूर्ण कुरा हामीले कसैलाई पनि पछि नछोड्नु पर्छ र ग्लोबल साउथका सबै देशहरूलाई विश्व आधुनिकीकरणको प्रक्रियालाई अगाडि बढाउन मद्दत गर्नुपर्छ ।
ग्लोबल साउथले आधुनिकीकरण पश्चिमीकरण बराबर हो भन्ने मिथक तोड्न उपायहरू अवलम्बन गर्नुपर्छ । लामो समयदेखि, मानिसहरू पश्चिमीकरणलाई आधुनिकीकरण मान्छन् । वास्तवमा, आधुनिकीकरण प्रश्नको उत्तर एउटै जवाफ होइन । विभिन्न ऐतिहासिक अवस्थाहरूले आधुनिकीकरणको बाटोका विभिन्न विकल्पहरू निम्त्याउँछन् । पश्चिमको आधुनिकीकरण पुँजीवादको विस्तारबाट सुरु भयो र औपनिवेशिकता, अन्य देशको ठूलो शोषण र शक्ति राजनीतिको प्रयोगले चरम सीमामा पुग्यो । यो एक अन्यायपूर्ण मार्ग हो र ग्लोबल साउथको लागि कुनै पनि हिसाबले व्यवहारिक विकल्प होइन ।
आधुनिकीकरणको अनुभूति गर्न ग्लोबल साउथका देशहरूले आफ्नो सम्बन्धित राष्ट्रिय अवस्था अनुकूल र समयको प्रवृत्तिसँग मिल्ने मार्ग खोज्नुपर्छ ।
साथै, उनीहरूले आफ्ना उपयोगी अनुभवहरू साझा गर्नुपर्छ, चुनौतीहरूको सामना गर्न सँगै उठ्नुपर्छ र आधुनिकीकरणको खोजीमा एकअर्काको मार्गहरूको अन्वेषणलाई समर्थन गर्नुपर्छ, ताकि ग्लोबल साउथ र फराकिलो विश्वले आधुनिकीकरण हासिल गर्न थप विकल्पहरू पाउन सकून् ।
ग्लोबल साउथले पनि न्यायोचित कारणलाई च्याम्पियन गर्ने जिम्मेवारी लिनुपर्छ । ग्लोबल साउथले आधुनिकीकरणलाई आधुनिकीकरण प्रक्रियाबाट कुनै पनि देशलाई विरोध, बहिष्कार वा प्रतिस्थापन गर्न होइन तर सम्पूर्ण मानव समुदायको कल्याणलाई अगाडि बढाउनको लागि महसुस गर्न चाहन्छ ।
एकातिर, हामीले बिक्स, शाङ्घाइ सहयोग सङ्गठन, जी–७७ प्लस चीन (BRICS, Shanghai Cooperation Organisation, +G77 China) जस्ता महत्वपूर्ण संयन्त्रहरूलाई कडा पार्दै हाम्रो वैध अधिकार र हितको रक्षा गर्न ग्लोबल साउथको तालमेललाई बलियो बनाउनुपर्छ । अर्कोतर्फ, हामीले शून्य योग खेल सिद्धान्त र शीतयुद्धको मानसिकताबाट टाढै रहनुपर्छ र यसको सट्टा ठुलो दिमागले उत्तर–दक्षिण संवाद र सहकार्यलाई सुदृढ बनाउनुपर्छ ।
खुला विश्व अर्थतन्त्रको निर्माण र सबैलाई फाइदा हुने समावेशी विकासको लागि सक्षम वातावरण सिर्जना गर्न पनि आवश्यक छ । त्यसो गरेर मात्र हामीले संस्कृति, सामाजिक प्रणाली र विचारधाराको भिन्नताभन्दा माथि उठेर नयाँ प्रकारको आधुनिकीकरणको बाटो खोज्न सक्छौँ । साथै विजयी परिणामहरू प्राप्त गर्न सामञ्जस्यपूर्ण सहअस्तित्व र संयुक्त शासनको विशेषता भएको नयाँ इको–सिस्टम सिर्जना गर्न सक्छौँ ।
ग्लोबल साउथको आधुनिकीकरणमा चीनको बलियो योगदान
तेस्रो, चीन ग्लोबल साउथको आधुनिकीकरणलाई अगाडि बढाउन देशको शक्तिमा योगदान दिन तयार छ । अगस्टमा दक्षिण अफ्रिकाको जोहानेसबर्गमा भएको १५ औँ ब्रिक्स शिखर सम्मेलनलाई सम्बोधन गर्दै राष्ट्रपति सी चिनफिङले चीन ग्लोबल साउथको सदस्य भएको दाबी गर्नुभयो । चीन र ग्लोबल साउथका अधिकांश देशहरूले समान ऐतिहासिक अनुभव र सङ्घर्षको यात्रा साझा गर्छन् । साथै ती सबै उपनिवेशवाद, आधिपत्य र शक्ति राजनीतिविरुद्धको लडाइँबाट उभिएका थिए ।
चीनले सधैँ ग्लोबल साउथ देशहरूको उचित सरोकारलाई समर्थन गरेको छ, उनीहरूको वैध अधिकार र हितको रक्षा गरेको छ, उनीहरूसँग विकासका अवसर र परिणामहरू साझा गरेको छ र उनीहरूलाई स्वतन्त्र विकास हासिल गर्न मद्दत गरेको छ । ग्लोबल साउथमा चीनको जरा गाडिएको छ; यसले ग्लोबल साउथको ध्यान राख्छ । यो सधैँ मोटो र पातलोमार्फत ग्लोबल साउथका अन्य देशहरूसँग ऐक्यबद्धतामा उभिएको छ र दक्षिण–दक्षिण सहयोगको लागि वकालत र महत्वपूर्ण खेलाडी भएको छ ।
उही समयमा, चीन आधुनिकीकरणको यात्रामा एक अन्वेषक र अभ्यासकर्ता हो । चिनियाँ कम्युनिस्ट पार्टी (सीपीसी) ले राष्ट्रिय कायाकल्प खोज्ने विगत १०० वर्षको यात्रा आधुनिकीकरणको बाटोको खोजी पनि हो । विगतका पुस्ताको निरन्तर प्रयासका कारण हामीले त्यो बाटो फेला पारेका छौँ र ग्लोबल साउथका देशहरूमा पनि आधुनिकीकरण हासिल गर्ने अधिकार र क्षमता छ भन्ने प्रमाणित गरेका छौँ ।
चीनले आफ्नो जरा कहिल्यै बिर्सने छैन र विकासशील देशहरू र ग्लोबल साउथको ठूलो परिवारको सदस्य रहनेछ । अन्तर्राष्ट्रिय परिस्थिति जतिसुकै विकसित भए पनि चीनले आफ्ना छिमेकीहरूसँगको सम्बन्ध विकास गर्न सद्भाव, इमानदारी, पारस्परिक हित र समावेशीताका सिद्धान्तहरूप्रति प्रतिबद्ध रहन्छ, इमानदारी, वास्तविक परिणाम, आत्मीयता र असल विश्वासका सिद्धान्तहरू पछ्याउँदै छिमेकीसँग असल सम्बन्ध विकास गर्न चाहन्छ । अफ्रिकी देशहरू र ल्याटिन अमेरिकी देशहरूसँग सम्बन्ध विकास गर्न समानता, पारस्परिक लाभ र साझा विकासका सिद्धान्तहरू पालना गर्नु जरूरी छ ।
हामी एसिया, अफ्रिका र ल्याटिन अमेरिकाका विकासोन्मुख देशहरूसँग काँधमा काँध मिलाएर उभिनेछौँ र ग्लोबल साउथका देशहरूको राष्ट्रिय अवस्थासँग मिल्ने आधुनिकीकरणका मार्गहरू खोज्नेछौँ ।
अगाडि बढ्दै, चीनले ग्लोबल साउथका अन्य देशहरूसँग मिलेर उच्च गुणस्तरको बेल्ट एन्ड रोड सहकार्यलाई अगाडि बढाउन, विश्वव्यापी विकास पहल, विश्वव्यापी सुरक्षा पहल र विश्वव्यापी सभ्यता पहललाई कार्यान्वयन गर्न आधुनिक ग्लोबल साउथ निर्माण गर्न चाहन्छ । ताकि साझा भविष्यको साथ ग्लोबल साउथको समुदाय विश्वको आधुनिकीकरणको लागि बलियो जग राख्ने र साझा भविष्यको साथ मानव समुदाय निर्माण गर्न सकियोस् ।
हामी विश्वास गर्छौँ कि ग्लोबल साउथको आधुनिकीकरण निकट भविष्यमा रोक्न नसकिने प्रवृत्ति बन्नेछ । एक स्थिर, एकताबद्ध, बलियो र समृद्ध ग्लोबल साउथ अब उदासीन सपना हुनेछैन र मानव जातिले अन्ततः प्रगति, दिगो शान्ति र दिगो विकासको आनन्द उठाउनेछ ।
(लेखक चिनियाँ कम्युनिस्ट पार्टी केन्द्रीय समितिको अन्तर्राष्ट्रिय विभागका मन्त्री हुनुहुन्छ ।)
– चाइना डेलीबाट
अनुवाद : प्रकाश
-1730900112.jpg)
