३० असोज , एजेन्सी ,
विश्व भोकमरी सूचकाङ्क ९जीएचआइए० मा भारत १०७ औं स्थानमा रहेको रिपोर्टको विषयमा भारतको केन्द्रको मोदी सरकारले कडा प्रतिक्रिया दिएको छ। सरकारले जीएचआई सम्बन्धी विज्ञप्ति जारी गर्दै यो सूचकाङ्कले भारतको छवि खराब पारेको भन्दै ‘भोक मापन गर्ने तरिका गलत’ भएको बताएको छ । विश्वभर भोकमरी र कुपोषणको अवस्था देखाउने विश्व भोकमरी सूचकांकको प्रतिवेदन सार्वजनिक भएको छ । जसमा भारत १२१ देशमध्ये १०७ औँ स्थानमा छ । यो सूचकाङ्कमा भारतको स्थिति नेपाल, पाकिस्तान, श्रीलंका र बंगलादेशभन्दा खराब छ । नेपाल ८१ औँ स्थानमा रहेको छ । गत वर्ष ११६ राष्ट्रको वरियतामा नेपाल ७६ औँ स्थानमा थियो ।
यस सूचकाङ्कमा दक्षिण एसियामा श्रीलंका सबैभन्दा राम्रो स्थानमा छ । आर्थिक समस्या झेलिरहेको श्रीलङ्का यस सूचकाङ्कमा ६४ औँ स्थानमा रहेको छ । यस सूचकाङ्कमा भारतलाई १०७ औँ स्थानमा राखेपछि भारत सरकारको महिला तथा बाल विकास मन्त्रालयले विज्ञप्ति जारी गरेको हो ।
विज्ञप्तिमा के भनिएको छ ?
मन्त्रालयले एक विज्ञप्तिमा भनेको छ, ‘भारतको छविलाई निरन्तर धमिलो पार्ने कार्यले एक राष्ट्रको रूपमा यसले आफ्नो जनसंख्याको खाद्य सुरक्षा र पोषण आवश्यकताहरू पूरा गर्न नसक्ने देखाएको छ । वार्षिक रुपमा जारी हुने ग्लोबल हंगर इन्डेक्सको रिपोर्ट गलत छ । ग्लोबल हंगर इन्डेक्स सन् २०२२ आयरल्याण्ड र जर्मनीको गैर–सरकारी संस्था कन्सर्न वर्ल्ड वाइड एन्ड बेल्ड हंगर हिल्फले जारी गरेको हो जसमा भारतलाई १२१ देशमध्ये १०७ औँ स्थानमा राखिएको छ ।’ भारतले भन्यो, ‘यो सूचकाङ्क भोक मापन गर्ने गलत विधि हो र मापन गर्ने तरिका गम्भीर समस्याबाट ग्रस्त छ । सूचकाङ्क मापन गर्ने चारमध्ये तीन विधि बालबालिकाको स्वास्थ्यसँग मात्र सम्बन्धित छन् र सम्पूर्ण जनसंख्याको प्रतिनिधित्व नहुन सक्छ।’
ग्लोबल हंगर इन्डेक्सको अंक विशेष गरी कुपोषण, गम्भीर नवजात कुपोषण, बालबालिकाको वृद्धि र बालमृत्युदरका चार सूचकहरूको मानमा मापन गरिन्छ । भारतले यस रिपोर्टमा जवाफ दिँदै भनेको छ, ‘कुल जनसंख्यामा कुपोषणको अनुपात ९पिओयू०, यो सूचकाङ्कको चौथो र सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण मापन हो, तर त्यो पनि एक जनमत सर्वेक्षणमा आधारित छ जसमा ३००० को एउटा सानो स्याम्पल साइज लिइएको छ ।’
मन्त्रालयले आफ्नो विज्ञप्तिमा थपेको छ, ‘यो सर्वेक्षण मोड्युल खाद्य र कृषि संगठन ९एफएओ० को खाद्य असुरक्षा अनुभव स्केल ९एफआईइएस० मा आधारित छ जसलाई गेलप वर्ल्ड पोलले पूरा गरेको छ जुन एक जनमत सर्वेक्षण हो । यो आठ प्रश्नमा आधारित छ । यसमा ३ हजार उत्तरदाताहरुको एउटा सानो स्याम्पल साइज छ ।’
एफआईइएसमार्फत् भारतजस्तो देशको कुपोषण अवस्था पत्ता लगाउनु गलत मात्र नभएर अनैतिक रहेको र यसले प्रष्ट पक्षपात मात्र देखाएको विज्ञप्तिमा लेखिएको छ ।
मन्त्रालयले ग्लोबल हंगर इन्डेक्स जारी गर्ने संस्था कन्सर्न वर्ल्ड वाइड एण्ड वेल्थ हंगर हिल्फ बारेमा प्रतिवेदन जारी गर्नुअघि उचित मेहनत नगरेको स्पष्ट पारेको छ ।
भारतले भनेको छ, ‘यो प्रतिवेदन वास्तविकताबाट मात्र टाढा नभई सरकारले आफ्ना जनतालाई खाद्य सुरक्षा प्रदान गर्न गरिरहेको प्रयासलाई पनि जानाजानी बेवास्ता गरेको छ । विशेष गरी कोविड महामारीको समयमा प्रदान गरिएको सहयोगलाई ।’
ग्लोबल हंगर इन्डेक्स के हो ?
विश्व भोकमरी सूचकाङ्क विश्वव्यापी, क्षेत्रीय र राष्ट्रिय स्तरमा भोकमरीको विस्तृत मापन गर्ने र त्यसमाथि निगरानी राख्ने एक माध्यम हो । जीएचआईको स्कोर सामान्यतया कुपोषण, शिशुमा देखिएको गम्भीर कुपोषण, बच्चाको विकासमा अवरोध र बाल मृत्यु दरजस्ता चार संकेतका आधारमा मापन गरिन्छ । जीएचआईको कुल १०० अंक हुन्छ, जसको आधारमा देशको भोकमरीको गम्भीरताको स्थिति देखाइएको छ । अर्थात् कुनै देशको अङ्क शून्य छ भने त्यो राम्रो अवस्थामा छ र कसैको १०० अंक छ भने त्यो निकै खराब अवस्थामा छ ।
भारतको स्कोर २९.१ छ जुन निकै गम्भीर श्रेणीमा पर्दछ । यसबाहेक, कुल १७ शीर्ष देशहरू छन् जसको स्कोर ५ भन्दा कम छ । यी देशहरूमा चीन, टर्की, कुवेत, बेलारुस, उरुग्वे र चिलीलगायत समावेश छन् ।
बीबीसी
-1730900112.jpg)
