भगवान बुद्धबाटै भएको थियो जातीय विभेद हटाउने शुरुवात

साहित्य

गृहपृष्ठ
साहित्य
भगवान बुद्धबाटै भएको थियो जातीय विभेद हटाउने शुरुवात

भगवान बुद्धबाटै भएको थियो जातीय विभेद हटाउने शुरुवात

2077/02/20 कञ्चन खवर

निर बहादुर गुरुङ

द्धकालीन समाज पनि जातिय विभेद, लैङ्गिक विभेदबाट आक्रान्त थियो । त्यतिखेर वर्णाश्रम व्यवस्थाको कारण वर्गीय विभेदले समाजमा गहिरो जरा गाडेको थियो । यही वर्णाश्रम व्यवस्थाबाटै जातीय विभेद मौलाएको थियो । यसरी मौलाएको जातीय विभेदलाई हटाउन तत्कालिन कपिलवस्तुका शाक्यहरुले गरेको एउटा उदाहरणीय प्रसङ्ग यस्तो छ ।

कपिलवस्तुका उपाली भिक्षु बुद्धका समकालीन थिए । उनी नापित जातिका थिए । वर्णाश्रम व्यवस्थाअनुसार उनी तल्लो वर्णभित्र पर्दथ्यो । एकपटक राजा शुद्धोदनले कपिलवस्तुका शाक्य कुमारहरूलाई बुद्धकहाँ प्रब्रज्जित हुन जानका लागि सुझाव दिए । राजाको सुझावअनुसार भद्दीय, अनुरूद्ध, आनन्द, भृगु, किम्बिल र देवदत्त प्रब्रजित हुन बुद्धकहाँ गए । उनीहरूको साथमा उपाली पनि थिए । त्यतिखेर बुद्ध वैशालीमा बस्नुहुुन्थ्यो । वैशालीतिर जाँदा बाटोमा अनुप्रिया वन थियो । त्यस वनमा पुगेपछि ती शाक्यहरूले आफूले लगाएर गएको लुगा उपालीलाई दिएर घरतिर फर्काइदिए । उपालीलाई भने उनीहरूको लुगा मात्र लिएर घर जाने आँट आएन । किनभने लुगा मात्रै लगेर घर जाँदा उनका आमा बुबाले आफूमाथि उनका छोराहरूलाई हत्या गरेर लुगा मात्रै लिएर आएको शंका गर्लान् भन्ने डर थियो । केहीबेरपछि उनले त्यो लुगाको पोको जङ्गलमै छोडेर आफू पनि राजकुमारहरू गएकै बाटोतिर पछि पछि गए । उपालीले कुमारहरूलाई बाटोमा भेटेर आफूलाई पनि संगै लैजान अनुरोध गरे । शाक्यहरुले उनलाई पनि साथै लगे । वैशालीमा गएर भगवान् बुद्धलाई भेटे । हामीलाई भन्दा पहिला उपालीलाई प्रबज्जित गराउन बुद्धलाई भेटेर ती शाक्यहरूले अनुरोध गरे । भिक्षु विनयअनुसार अगाडि प्रबज्य लिएका भिक्षुलाई सम्मान गर्नुपर्ने हुन्छ । शाक्यहरु आफूमा अभिमान देखिएको अनुभव गरेर र भविष्यमा कहिल्यै अभिमान नआओस् भन्ने सोचेर उपालीलाई प्रब्रज्य दिन अनुरोध गरेका थिए । भगवान् बुद्धले यस अनुरोधलाई सहजै स्वीकारेर उपालीलाई नै पहिला प्रब्रज्य दिनुभयो । भगवान बुद्धले जातीय तथा वर्णभेदको विरुद्धमा शुरु गर्नुभएको एउटा ज्वलन्त उदाहरण हो ।

उनै भिक्षु उपालीलाई भगवान बुद्धद्वारा उपदेशित सम्पूर्ण विनय कण्ठाग्र थियो । संघमा विनयसम्बन्धि कुनै विवाद सिर्जना हुँदा उनैले नै सुल्झाउने गर्दथे । विनयको विषयमा सोध्नु पर्दा सबैले उनैलाई सोध्ने गर्दथे । भगवान बुद्धले विनयको सन्दर्भमा आधिकारीक भिक्षु भनेर उनैलाई भन्नुभएको थियो । त्यसैले उनलाई विनयधर पनि भनिन्छ । भगवान् बुद्धको महापरिनिर्वाण भएको सय दिनमा सम्पन्न भएको पहिलो संगायनामा भिक्षु आनन्दले सुत्र वाचन र उपालीले विनय वाचन गरेकf थिए । त्यही विनय बौद्ध इतिहासको विभिन्न कालखण्डमा विभिन्न रुपमा संकलन र लिपिबद्ध गर्ने काम भयो ।

आज करीब छब्बीस सय वर्ष वितिसक्दा बुद्ध जन्मेको देश भनेर भनेर गौरव गर्ने यही भूमिमा चरम जातीय विभेदको यो दुरावस्था, यही विभेदका कारण दलित भनेर अपहेलित वर्गको हत्या हिंसाको यो क्रूर अवस्था कहिले सम्म ? अफूलाई उच्च वर्ग भन्ने कथित ती वर्ग नै हुन्छन् होला सायद बुद्धको नाम फलाक्ने सबैभन्दा धेरै । नाम फलाकेर उच्च होइने होइन । बुद्ध शिाक्षा लिनु र अभ्यासमा ल्याउनुु महत्व हो भन्ने कुरा कुनै पनि उच्च जाति भन्नेहरुले बुद्धको यो उदाहरणबाट सिक्नु जरुरी छ । तर के सिक्लान् त ? जबसम्म सिक्दैन र व्यवहारमा लागू गर्दैन तबसम्म यस्ता क्रूर अमानवीय घटना दोहोरिरहने देखिन्छ ।

(गुरुङ लुम्बिनी बौद्ध बिश्व बिधालय,केन्द्रिय क्याम्पसका सहायक क्याम्पस प्रमुख हुनुन्छ)

प्रकाशित मिति: मंगलबार, जेठ २०, २०७७ १०:५८

प्रतिक्रिया दिनुहोस्